Jak wspierać zrównoważony rozwój gmin?
Decyzje inwestycyjne podejmowane przez zarządców gmin i ich mieszkańców w większości są związane z wykorzystaniem funduszy publicznych, unijnych dotacji i innych subwencji [1]. Często najważniejszym kryterium ich podjęcia jest stopa zwrotu z inwestycji lub nowo powstałe miejsca pracy, choć często używa się również argumentu dbałości o środowisko i zdrowie. Tymczasem proces decyzyjny polegający na doborze odpowiednich narzędzi służących „dbaniu o to środowisko i zdrowie” zwykle pozbawiony jest realnych korzyści środowiskowych, które byłyby namacalne dla przywołanego wcześniej mieszkańca. Redukcja gazów cieplarnianych, np. dzięki wymianie źródeł ogrzewania czy też sposobu oświetlenia ulic w gminie, jest odległym celem postrzeganym jako teoretyczna korzyść dla środowiska. Praktycznie, jest często jedynie sposobem na wypełnienie warunków finansowania. Oczywiście każda, nawet najmniejsza, realizacja celów środowiskowych jest pozytywnym zjawiskiem. Niemniej jednak można również dostrzec inne korzystne zjawiska płynące z podejmowanych działań.
Jak więc przeważyć szalę rozważań inwestycyjnych na korzyść społecznie odpowiedzialnych inwestycji prośrodowiskowych i prozdrowotnych, które mogą być droższe niż te pozbawione czynnika CSR?
Obecnie proponuje się, aby postępowania decyzyjne uzupełniać o analizy korzyści zdrowotnych wynikających z konkretnych działań możliwych do wdrożenia w jednostce samorządu terytorialnego. Narrację o ilości zredukowanych zanieczyszczeń powietrza proponuje się zgodnie z tą metodyką wzbogacić o część społeczną mówiącą o ograniczeniu np. liczby przedwczesnych zgonów czy też obniżenia się liczby dni absencji w pracy z powodu choroby. Badania epidemiologiczne nad wpływem zanieczyszczeń powietrza na zdrowie człowieka doprowadziły bowiem do powstania odpowiednich modeli obliczeniowych i zasad analizy danych populacyjnych i środowiskowych. Dzięki takim analizom możliwe jest szybkie, od paru tygodni do kilku miesięcy w zależności od dokładności, określenie skutków zdrowotnych powstających przed i po wdrożeniu danych scenariuszy inwestycyjnych.
Analizy zdrowotne przeprowadzone przez zespół z Fundacji #13 wskazują, że obecnie w wyniku długotrwałego narażenia na zanieczyszczenia powietrza wrocławianie opuszczają 375 000 dni pracy, co stanowi 10% wszystkich absencji, a liczba przedwczesnych zgonów wynosi ok. 900 rocznie (czyli 12% wszystkich przedwczesnych zgonów)! Szacunki te obrazują sytuację, w której działania na rzecz poprawy jakości powietrza na Dolnym Śląsku są obecnie niewystarczające, a region jest w przededniu podpisania tzw. uchwały antysmogowej.
Jak więc przekonać się czy możliwe do wprowadzenia mechanizmy finansowania działań gmin poskutkują ochroną zdrowia ich mieszkańców?
Jakie są zyski z redukcji stężenia zanieczyszczeń powietrza?
Redukcja stężeń zanieczyszczeń w powietrzu zależy od wielu czynników. Trzeba sobie przede wszystkim uświadomić, że to ile zanieczyszczeń wyemitujemy, wpłynie na jakość powietrza w danym otoczeniu i w związku z tym wpłynie również na powstawanie skutków zdrowotnych.
Dziś wiemy, że istnieją wystarczające dowody, aby potwierdzać tezę, że redukcja stężeń zanieczyszczeń powietrza wpływa na poprawę jakości zdrowia. UE szacuje, że redukcja emisji pyłów zawieszonych z gospodarstw domowych o 3% zmniejszy zewnętrzne koszty zdrowotne, co odpowiada ok. 124 mln – 356 mln euro. Choć w skali gminy redukcja ta nie przełoży się na tak spektakularne, liczone w milionach euro oszczędności, to liczba zaoszczędzonych środków w budżecie publicznym na opiekę zdrowotną nadal jest ogromna.
Przykłady ze świata potwierdzają powyższe tezy. Wprowadzony w 2003 r. w Dolinie Joaquin Valley znajdującej się w Kalifornii w USA zakaz wykorzystywania paliw stałych w celach grzewczych doprowadził do spadku stężenia pyłów PM2,5 w sezonie grzewczym o 24% – 31%. Dzięki temu nastąpił również spadek ryzyka względnego umieralności na: chorobę niedokrwienia serca (zawały) o 4,8% oraz chorobę naczyń mózgowych (udary) o 5,4% w populacji mieszkańców Doliny. Innym przykładem jest wprowadzony ponad ćwierć wieku temu zakaz sprzedaży węgla w Dublinie w Irlandii. Decyzja ta doprowadziła do znacznego spadku stężeń zanieczyszczeń powietrza i poskutkowała zmniejszeniem umieralności mieszkańców Dublina o 7% z powodu chorób układu naczyniowo-sercowego, 13% z powodu chorób układu oddechowego oraz zmniejszyła tzw. ogólną śmiertelność o 8%.Wyżej wymienione decyzje musiały być poprzedzone silnymi argumentami zarówno ekonomicznymi, jak i społecznymi.
Analizy, o których mowa w artykule, wykonywane dla konkretnych inwestycji pozwalają oszacować, o ile dana inwestycja skutkująca poprawą jakości powietrza jest w stanie zredukować ryzyko zdrowotne. Oprócz tradycyjnych czynników ekonomicznych wyrażających opłacalność inwestycji mogą one stanowić istotny argument nie tylko dla inwestora, ale również dla zainteresowanej części społeczeństwa. W świetle coraz większych problemów zdrowotnych wywołanych złym stanem środowiska warto rozważać różne scenariusze rozwojowe, które mogą skutkować np. mniejszą zachorowalnością na niektóre choroby. Publiczne wydatki na służbę zdrowia w Polsce oscylują wokół 4,6% – 4,8% PKB Polski, podczas gdy średnia państw OECD to 6,7% PKB [2]. Nasz kraj jest pod tym względem nie tylko w ogonie Unii Europejskiej (przedostatnie miejsce), ale także w Europie Środkowo-Wschodniej. Jeśli nie stać nas na podwyższenie tej kwoty, tym ściślej nasze inwestycje powinny zawierać aspekt prozdrowotny, który należałoby wcześniej oszacować.
Fundacja #13 przygotowuje rozwinięcie przedstawionych wyżej analiz zdrowotnych o szacunki dotyczące różnych scenariuszy redukcji emisji. Opracowania wyników tych analiz planujemy niebawem zamieścić na łamach „Odpowiedzialnego Inwestora”.
CSR (ang. Corporate Social Responsibility) – społeczna odpowiedzialność biznesu.