Aż 3/4 aluminium, które kiedykolwiek wyprodukowano, wciąż pozostaje w obiegu. Jego przetwarzanie jest możliwe niemal bez końca. Europejski recykling stalowych opakowań wyniósł 80,5% w 2022 r., a w przypadku aluminiowych puszek na napoje było to 76% w 2021 r. Co ważne, wykorzystanie metali z recyklingu do tworzenia nowych opakowań zmniejsza zużycie energii nawet o 70% w przypadku stali i o 95% w przypadku aluminium.
Opowiada o tym Jacek Wodzisławski, Prezes Zarządu Fundacji na rzecz Odzysku Opakowań Aluminiowych RECAL.
Odzysk jest możliwy niemal bez końca
Odpowiedzialny Inwestor: Czym charakteryzuje się aluminium i dlaczego przedstawia się je jako alternatywę dla plastiku oraz szkła?
Jacek Wodzisławski: Aluminium w wielu dziedzinach z powodzeniem zastępuje szkło i plastik i jest jednym z najbardziej wartościowych surowców, z którym mamy styczność na co dzień. Jego wyjątkowe właściwości zagwarantowały mu miejsce w czołówce materiałów chętnie stosowanych na szeroką skalę w przemyśle spożywczym. Chociaż najczęściej kojarzone jest z puszką na napoje, występuje też w kilkunastu innych rodzajach opakowań, które stanowią dużą część całego rynku. Aluminium to dobra alternatywa dla plastiku.
Czy to prawda, że ¾ aluminium, które kiedykolwiek wyprodukowano, nadal pozostaje w obiegu gospodarczym?
Tak. Metale są jednym z najbardziej cyrkularnych materiałów, a wytworzone z nich opakowania osiągają rekordowe poziomy recyklingu. Najnowsze dane podają, że w Europie recykling opakowań stalowych wyniósł 80,5% w 2022 r. W przypadku aluminiowych puszek na napoje wyniósł 76% w 2021 r.
W przeciwieństwie do innych materiałów, metale można poddawać recyklingowi wielokrotnie, bez utraty fizycznych właściwości. Aluminium stanowi ,,materiał permanentny’’, co oznacza, że surowiec może być odzyskiwany w procesie recyklingu bez ograniczeń – praktycznie w nieskończoność.
Wykorzystanie metali z recyklingu do tworzenia nowych opakowań zmniejsza zużycie energii nawet o 70% w przypadku stali i 95% w przypadku aluminium. To materiał wzorcowy dla gospodarki o obiegu zamkniętym.
Czyli aluminium może być przetwarzane i odzyskiwane w nieskończoność.
Tak. W przypadku aluminium właściwości metalu produkowanego w ten sposób są identyczne jak w przypadku pierwotnego wytwarzania z boksytu [czyli podstawowej rudy glinu – przyp. red.].
Natomiast koszty i uciążliwość dla środowiska są dużo niższe. Aluminium uzyskane z recyklingu jest o ok. 60% tańsze niż uzyskanie aluminium pierwotnego. Co ważne, pochłania 95% mniej energii niż produkcja tej samej ilości metalu z boksytu. Wytworzenie 1 tony metalu ze złomu puszkowego pozwala zaoszczędzić energię, jaka w typowym gospodarstwie domowym wystarczyłaby aż na10 lat.
Lekkość i wytrzymałość. Jest do czego dążyć
Która spośród tych wszystkich zalet aluminium jest Pana zdaniem największa?
Lekkość i wytrzymałość oraz wartość samego materiału. Spośród wielu oferowanych materiałów to właśnie opakowania aluminiowe pozwalają najlepiej zabezpieczyć cenną zawartość. Stanowią 100%-ową ochronę przed wpływem czynników zewnętrznych, w tym barierę przed UV, przenikaniem zapachu i smaku.
Czy stal i szkło również można przetwarzać bez końca?
Stal i szkło to również materiały permanentne, których recykling nie pozbawia ani nie ogranicza właściwości mechanicznych. W przypadku stali mówi się, że nawet ok. 80% wyprodukowanego kiedykolwiek stopu nadal pozostaje w obiegu gospodarczym. W przypadku aluminium ta wartość to ok. 75%.
A wady aluminium?
Wspomniana wartość 75% aluminium pozostającego w obiegu względem 80% dla stali. W tym przypadku 5 punktów procentowych czyni różnicę. To może nie wada, ale powinniśmy dążyć w kierunku zamknięcia obiegu.
Niektóre środowiska z branży opakowaniowej wskazują na trudność, czyli zawartość etykiet, różnych nadruków na puszkach aluminiowych. W czym one przeszkadzają?
Wyczuwam tutaj pewną „kalkę” polegającą na przenoszeniu sposobu myślenia o plastiku na inne materiały opakowaniowe lub analogiczne produkty. Butelki plastikowe zawsze posiadają etykiety. W przypadku puszek to rzadkość, tak więc nie stanowi to przeszkody w zamknięciu obiegu dla puszek.
Czyli puszki nie są tak mocno oklejone, bo jest to droższe dla producenta?
Na puszkach różnego rodzaju owinięcia oraz etykiety stanowią margines. W przypadku puszek napojowych, dekoracje nanoszone są bezpośrednio na metal. Wyjątek stanowią napoje w puszkach importowanych, dla których zachodzi potrzeba dodania opisów i oznaczeń w języku polskim. Ewentualnie dotyczy to krótkich serii np. piw kraftowych. Stąd niektóre puszki posiadają dodatkowo naklejone etykiety lub owinięcia z termokurczliwego plastiku. Udział puszek etykietowanych lub owiniętych nie przekracza kilku procent rynku wszystkich puszek.
RECAL: ROP w Polsce póki co przybrał formę częściowo „iluzoryczną”
W tematyce optymalizacji produkcji często powtarza się hasło„ekoprojektowanie”. Co ono oznacza?
Ekoprojektowanie opakowań to temat, w przypadku którego trzeba patrzeć na cały cykl życia produktu. To, że coś jest zaprojektowane z myślą o recyklingu, nie zawsze oznacza, że jest ekologiczne. Dam dwa przykłady. Nawet najbardziej „eko-opakowanie” może być utrapieniem dla systemów logistycznych. Do tego dochodzi rozmiar. Bardzo małe przedmioty, zazwyczaj poniżej 8-10 cm, są najczęściej bezpowrotnie tracone w krajowych sortowniach. Szerzej o ekoprojektowaniu mówiłem w obszernej publikacji „Środowiskowe aspekty projektowania opakowań”, którą opracowałem we współpracy z Krajową Izbą Gospodarczą.
A czym jest ekomodulacja, wspominana tuż obok ekoprojektowania?
Ekomodulacja to pojęcie dotyczące opłat ponoszonych przez wprowadzających produkty w opakowaniach. Im bardziej opakowanie zaprojektowane jest z myślą o jego wydzieleniu w sortowniach oraz ponownym przetworzeniu, tym mniejsze opłaty środowiskowe ponosi wprowadzający z tytułu Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta, która w Polsce póki co przybrała formę częściowo „iluzoryczną”. To w branży temat rzeka i obszar wymagający pilnej interwencji legislacyjnej.
Wypijamy napój z puszki i wyrzucamy ją do żółtego pojemnika na odpady. Co się później z nią dzieje i w jakiej formie ponownie trafia na rynek?
Mamy w Polsce instalacje, które z powodzeniem wydzielają aluminium systemami automatycznego sortowania. W większości przypadków sortownia odpadów dzieli strumień na drobny, wielkościowo zazwyczaj 0-80 mm oraz strumień gruby, czyli powyżej 80 mm. Większość sortowni w Polsce posiada automatyczne wydzielanie aluminium z frakcji grubej, ale – niestety – jedynie co dziesiąta sortownia w Polsce automatycznie wydziela aluminium z frakcji drobnej. To się musi zmienić, bo we frakcji drobnej mamy nadal sporo aluminium, które można odzyskać i z powodzeniem poddać recyklingowi.
A jaka jest dalsza droga puszek aluminiowych, które są zbierane i trafiają do skupów złomu?
Zarządzanie puszkami po napojach w Polsce odbywa się poprzez sprawne funkcjonowanie centrów przerobowo–rozliczeniowych. Sieć takich centrów, zorganizowana obecnie w dużej mierze przez producentów puszek napojowych, liczy łącznie kilkadziesiąt zakładów, pokrywających zasięgiem swojego działania teren całego kraju. Przetwarzają miesięcznie tysiące ton tego cennego odpadu. W tych miejscach prowadzone są specjalistyczne procesy, przygotowujące zebrane puszki do recyklingu, które następnie są wysyłane bezpośrednio do hut. Dodatkowo, co bardzo ważne, centra te posiadają wszelkie wymagane prawem pozwolenia na wykonywanie tych procesów. Mają odpowiedni know-how i infrastrukturę, aby zapewnić wymaganą jakość materiału poddawanego recyklingowi, co pozwoli wyprodukować nowe puszki z zebranych puszek.
Brak jednorazowego szkła w systemie kaucyjnym niesie niesprawiedliwości
Polska produkuje około 80 tys. ton puszek aluminiowych rocznie. Mimo to, w przestrzeni publicznej nie widać rażącego zaśmiecenia tymi puszkami. Raczej otaczają nas szkło i plastik. Tak wynika z zeszłorocznego raportu EKO-UNII „Wakacje ze śmieciami, czyli co zostawiamy po sobie w miejscach wypoczynku”. Z czego to wynika, że szkło i plastik nie są tak efektywnie przetwarzane i zaburzają wygląd naszego otoczenia, jednocześnie – w taki czy inny sposób, szkodząc środowisku, zagrażając skaleczeniem itd.?
Aluminium posiada wysoką wartość, więc motywacja, aby np. oddać do punktu skupu jest zdecydowanie większa, niż w przypadku szkła i plastiku. Moim zdaniem to niedopałki papierosów są najczęściej spotykanym zaśmieceniem, ale najbardziej rażą mnie porzucone szklane „małpki”. Brak jednorazowych butelek szklanych w systemie kaucyjnym należy zrównoważyć wprowadzeniem takich samych wymogów dotyczących poziomów zbiórki szkła, jak również puszki i butelki plastikowej, czyli 90% od 2029 r., rozpoczynając – tak jak w przypadku opakowań kaucjonowanych – od poziomu 77% od 2025 r. Dzięki temu nieobjęte kaucją opakowania nie będą aż tak zalegać w przestrzeni publicznej.
Niebawem zacznie obowiązywać system kaucyjny, a następnie cały ROP, o którym Pan już wspomniał. Co zmieni się pod względem zbierania i przetwarzania aluminium?
W ramach nowych przepisów wszystkie metalowe puszki o pojemności do 1 litra objęte będą kaucją w wysokości 0,50 zł, która doliczona zostanie do każdej sztuki opakowania podczas zakupu napoju. Do odbioru kaucji nie będą potrzebne paragony, ale wymogiem jest, aby opakowanie zostało zwrócone w formie niezgniecionej. Do tej pory polscy konsumenci byli przyzwyczajeni do zgniatania puszek. Eksperci od dawna podkreślają, że aby w pełni wykorzystać potencjał systemu kaucyjnego, konieczna jest edukacja na temat jego zasad.
Celem systemu kaucyjnego jest zwiększenie poziomu recyklingu puszek po napojach, który spodziewamy się, że wzrośnie z obecnego poziomu 80% do ponad 90%. Kraje z wdrożonymi systemami kaucyjnymi osiągają najlepsze wyniki recyklingu puszek po napojach w Europie. Ranking za 2022 r. otwierają Finlandia i Niemcy z niesamowitym, bo aż 99%-owym wynikiem.
Wakacje w pełni. Firmy od lat pokazują, że rozrywkę można łączyć z edukacją. Proszę opowiedzieć nam jeszcze o Państwa inicjatywie Każda Puszka Cenna. Wiem, że po raz kolejny wyruszyliście w trasę festiwalową.
Inicjatywa Każda Puszka Cenna po raz kolejny pojawiła się na największych letnich festiwalach w Polsce, by promować proekologiczne postawy i edukować uczestników na temat systemu kaucyjnego, który zacznie obowiązywać już w październiku. Animatorzy projektu skupiają się na kwestiach związanych z systemem kaucyjnym. Podkreślają, jak ważne jest odpowiednie zwracanie niezgniecionych puszek i jakie są tego korzyści.
W tym roku inicjatywa Każda Puszka Cenna ponownie zagościła na Pol’and’Rock Festival, a także odwiedza nowe imprezy, jak otwierający tegoroczną trasę Tauron Nowa Muzyka Katowice. Wyjątkowe miejsce na tegorocznej mapie zajmuje także współpraca z Kompanią Piwowarską (a konkretnie z markami Lech i Tyskie), z którymi Każda Puszka Cenna dociera do uczestników: Tauron Nowa Muzyka Katowice, Audioriver w Łodzi, OFF Festival w Katowicach oraz wspomnianego Pol’and’Rock Festival.