W sierpniu 2022 roku miała miejsce katastrofa ekologiczna na Odrze. Zginęło wówczas 150 mln ślimaków wodnych (85 proc. populacji), 65 mln małży z rodziny skójkowatych (88 proc. populacji) oraz 3,3 miliona ryb (spadek populacji o 60 proc.). We Wrocławiu odbyła się konferencja prasowa „Odra jako osoba prawna” będąca finałem kampanii „Przepływy dla Odry” zorganizowana przez Fundację Osoba Odra.
– „Jako Plemię Odry, przyszła Fundacja Osoba Odra, zainicjowaliśmy proces uznania Odry za osobę prawną, daliśmy impuls do stworzenia projektu ustawy o osobowości prawnej Odry i rozpoczęliśmy pierwszą w Polsce debatę nad podmiotowością rzek” – mówili uczestnicy konferencji.
Domagają się, aby Odra była czysta, żywa i objęta realną ochroną, a najpełniejszą ochronę dałby jej status osoby prawnej. W wielu miejscach na Ziemi skorzystano już z tego narzędzia prawnego, nadając taką formę podmiotowości rzekom oraz innym elementom natury. Ruch uznania praw natury, w skrócie RoN (od Rights of Nature) to 409 inicjatyw w 39 krajach świata, a osoba Odra jest jedną z nich.
Odrze odebrano zdolność do samooczyszczania się
Anna Gołębiowska, aktywistka w Plemieniu Odry, Przewodnicząca Kręgu Plemienia Odry, komentuje: – „Ważne jest w naszym działaniu uwrażliwianie innych i ukazywanie wartości bytów przyrody. Chcemy zmiany świadomości w postrzeganiu natury, jako czegoś bardzo bliskiego, w czym jesteśmy zanurzeni, a oderwanie człowieka od natury powoduje cierpienie, i jego i natury.”
– „Odrze odebrano zdolność do samooczyszczania się. W wyniku regulacji i prostowania rzeki na przestrzeni wieków została skrócona o ponad 150 km. Budowa zapór oraz wielkich zbiorników na rzece, niewłaściwa gospodarka przestrzenna i rolnicza w połączeniu ze zmianami klimatu drastycznie pogorszyły retencję wody. W tej sytuacji zanieczyszczenia zrzucane do rzeki, w tym sól, to gwóźdż do przysłowiowej trumny” – tłumaczy Dorota Chmielowiec-Tyszko, Fundacja Ekorozwoju, Koalicja Czas na Odrę.
Aby zwrócić uwagę na żywą rzekę Odrę, zmieniając przy tym narrację z przedmiotowej na podmiotową, zorganizowali największą w Polsce kampanię na rzecz rzeki. To Przepływy dla Odry – maraton 50 opowieści.
Przepływy dla Odry
Od 1 stycznia do 19 lutego 2024, każdego dnia o godzinie 19:00 miała miejsce premiera jednej opowieści – o rzece, dla rzeki, w imieniu rzeki. Twórcy Przepływów to pisarze, poetki, naukowcy, prawnicy, biolożki, terapeutki, aktywiści, piosenkarki, reporterzy, felietoniści, ekohydrolodzy, botaniczki, muzycy, artystki, psycholodzy, nauczycielki, astrolożki… To ludzie z różnych światów, specjaliści różnych dziedzin, których łączy jedno: rozumieją, że w kryzysie klimatycznym (zwanym też często kryzysem wyobraźni) bardzo potrzebujemy zmiany świadomości. Tego, jak mówimy i myślimy o świecie przyrody, którego jesteśmy częścią, nie „właścicielem”.
– „Za nami 50 dni, 50 historii. Wierzymy, że opowieść zmienia świadomość, a ta, może zmieniać prawo. To nasz kolejny krok. „Przepływy dla Odry” pozwoliły nam wydostać się poza informacyjną bańkę i szeroko mówić wieloma „narzeczami” o podmiotowości natury, zrozumiałych i czytelnych dla wielu różnych środowisk” – opowiada Marta Mazgaj, aktywistka w Plemieniu Odry, koordynatorka Przepływów dla Odry, prezeska Fundacji Osoba Odra.
Znane postacie wspierają Odrę
W kampanii udział wzięli m.in.: Olga Tokarczuk, Natalia de Barbaro, Małgorzata Lebda, profesor Bogdan Wziątek, Inicjatywa Stwórzmy Park Narodowy Doliny Dolnej Odry, Wycinki w Termosie, Siostry Rzeki, Magdalena Kicińska, Daniel Petryczkiewicz, prof. Władysław Polcyn, dr Stanisław Kordasiewicz, Jan Mencwel, Urszula Zajączkowska, Sebastian Szklarek, Agnieszka Szpila, dr hab. Jerzy Bieluk, Michał Zygmunt, Natalia Przybysz, Edwin Bendyk, Natalia Grosiak, Bovska, Bela Komoszyńska, Marcelina i wiele, wielu innych.
– „Nadanie naturze osobowości prawnej wynosi ochronę przyrody na wyższy poziom. To zmiana myślenia, zgodnie z którym ekosystem jest jedynie przedmiotem ochrony. Nadanie Odrze osobowości prawnej sprawi, że nie będzie ona już przedmiotem, ale podmiotem praw. Jednak nadanie osobowości prawnej elementom natury nie może być jedynie pustą deklaracją – musi za tym iść przyznanie konkretnych niezbywalnych praw oraz mechanizmów ich ochrony.” – wyjaśnia Maria Włoskowicz, prawniczka, Fundacja Frank Bold.
Podczas konferencji we wrocławskim Odra Centrum odbyła się pra-premierowa projekcja 6-minutowego filmu animowanego Agnieszki Waszczeniuk “Natura Rzeki”. To ostatni z Przepływów dla Odry, wieńczący naszą kampanię.