– Kobiety nie są tłem – są energią zmiany. Nie ma transformacji energetycznej bez kobiet – brzmią głosy autorek listu do premiera. Kobiety z powiatu zgorzeleckiego, a szerzej z subregionu jeleniogórskiego, wysłały do premiera Donalda Tuska list z apelem o wsparcie transformacji regionu.
Już niedługo, podczas unijnych negocjacji budżetowych, zapadnie decyzja o przedłużeniu wsparcia w ramach Funduszu Sprawiedliwej Transformacji (FST).
W tym roku polski rząd w ramach prezydencji w Radzie Unii Europejskiej, a także po niej, może zawalczyć aby środki na sprawiedliwą transformację zostały przedłużone, ale także, aby tym razem objąć nimi subregion jeleniogórski – w szczególności powiat zgorzelecki.
Wielkie rozstrzygnięcie
Jednym z powodów, dla których region kompleksu Turów nie uzyskał finansowania w poprzedniej perspektywie, było milczenie poprzedniego rządu co do przyszłości węgla brunatnego w Polsce. Brak jasnego stanowiska i realistycznej daty zamknięcia kompleksu spowodowały, że środki na transformację przeszły regionowi koło nosa. Za poprzednich rządów Zjednoczonej Prawicy w Bogatyni stworzono swego rodzaju „bastion” – jak określają to specjalistki.
Zapewnienia, jakoby spalanie węgla brunatnego w elektrowni Turów miało trwać do roku 2044, do dzisiaj skutkuje zmową milczenia wszelkich partii politycznych. Na ostatnim posiedzeniu komisji sejmowej w sprawie Turowa okazało się jednak, że data 2044 r. może być już nieaktualna. Te słowa padły z ust prezesa Polskiej Grupy Energetycznej (PGE).
W Bogatyni i w regionie panuje „paraliżujący wręcz lęk”, aby nie powtórzył się tu scenariusz wałbrzyski z licznymi problemami społecznymi i gospodarczymi – mówią autorki listu. – Dysponujemy eksperckimi opiniami i raportami, które znajdują się posiadaniu rządu, iż opłacalność Kompleksu Turów załamie się w latach 2030-2035 – dodają.
Jak premier może wesprzeć sprawiedliwą transformację regionu?
– Wywalczyć w Brukseli przedłużenie i poszerzenie Funduszu Sprawiedliwej Transformacji (FST) tak, aby w nowej perspektywie budżetowej UE 2028-2034 objął także powiat zgorzelecki – mówi Magdalena Rozwadowska ze Stowarzyszenia Dolnośląski Kongres Kobiet. – W trakcie polskiej prezydencji (I półrocze 2025) rząd ma wyjątkową pozycję negocjacyjną – może dopisać nasz region do listy beneficjentów i podnieść pulę środków na cały kraj.
Kobiety postulują o uruchomienie międzyresortowej grupy zadaniowej (klimat, gospodarka, fundusze, rodzina, infrastruktura). Domagają się też stałego punktu konsultacyjnego w Bogatyni, żeby decyzje zapadały transparentnie i z udziałem społeczności. Poza tym kobiety domagają się gwarancji krajowej współfinansowania oraz ulg podatkowych dla przedsiębiorczyń i przedsiębiorców inwestujących w zielone miejsca pracy. Dodatkowo apelują o wzmocnienie wsparcia społecznego. Potrzebne są programy przekwalifikowania (turystyka, odnawialne źródła energii, usługi opiekuńcze), fundusz pomostowy na uzupełnienie luk dochodowych. Bonusem ma być sieć poradnictwa psychologicznego dla rodzin górniczych.
Plan wygaszania Turowa budzi opór zwolenników węgla
Najbezpieczniejszy – czyli społecznie i ekonomicznie bezpieczny – scenariusz wygaszania Turowa powinien zacząć się od rządowego ogłoszenia w 2025 r. precyzyjnej mapy drogowej, wypracowanej wspólnie z lokalnymi partnerami społecznymi. Z Krajowego Planu na rzecz Energii i Klimatu (KPEiK) oraz ze strategii PGE wynika, że w połowie lat 30-tych dojdzie do znacznego ograniczenia mocy z węgla brunatnego. Oznacza to, że odłączanie elektrowni od systemu elektroenergetycznego nastąpiłoby w 2035 r., gdy ceny uprawnień do CO₂ uczynią produkcję z węgla brunatnego całkowicie nierentowną.
Trzeba to jasno zakomunikować społeczeństwu. Taki dziesięcioletni horyzont daje realny czas na przekwalifikowanie pracowników, przyciągnięcie inwestorów w odnawialne źródła energii, efektywność budynków, turystykę i przemysły kreatywne oraz na zabezpieczenie dochodów samorządów z nowych podatków i opłat lokalnych. Dzięki stopniowemu wyłączaniu bloków, równoległemu tworzeniu nowych miejsc pracy i rekultywacji terenu unikniemy nagłego wstrząsu społecznego, utrzymamy bezpieczeństwo energetyczne kraju i wykorzystamy środki unijne na rzeczywistą, sprawiedliwą transformację.
Zastanawiając się nad możliwymi kierunkami rozwoju po węglu, natrafia się na wzmianki o miejsca pracy, które będą tworzone dzięki turystyce? Jakie branże, poza turystyką i rekreacją, mają tam przyszłość?
– Turystyka jest kluczowa, ale nie jedyna – mówi Rozwadowska. – Widzimy pięć „silników” rozwoju:
- turystyka kulturowo-przyrodnicza – potencjał pałaców, domów przysłupowych, uzdrowisk, Gór Izerskich i Karkonoszy,
- OZE i magazyny energii – sieć przesyłowa już istnieje, potrzebna jest wykwalifikowana kadra elektroenergetyczna,
- efektywność energetyczna i budownictwo drewniane – ze względu na rosnący popyt na modernizację budynków i ciepłowni,
- przemysły kreatywne i IT – bliskość trzech granic, dobra jakość życia przy umiarkowanych kosztach,
- zdrowa żywność i biogospodarka – rolnictwo ekologiczne, krótkie łańcuchy dostaw.
Turystyka wchłonie najwięcej osób z sektora usług i handlu, ale to OZE, budownictwo oraz IT zapewnią wyższe płace i stabilność finansową regionu.
Ekspertki przekonują, że w kobietach drzemie niezwykła siła i to one powinny napędzać rozwój regionu.
„Transformacja, która nie widzi kobiet, jest tylko imitacją zmiany”
Dla kobiet ważny jest kapitał społeczny i zaufanie. Kobiety prowadzą szkoły, biblioteki, koła gospodyń, fundacje, są radnymi, pracują w urzędach — są „łączniczkami” między administracją a mieszkańcami.
Potrafimy projektować transformację z troską o ludzi — od wsparcia psychologicznego po programy dla dzieci i seniorów. Ważne jest sieciowanie i skuteczność w pozyskiwaniu funduszy. – Statystyki programu LEADER pokazują, że projekty prowadzone przez kobiety częściej kończą się sukcesem i lepszym wykorzystaniem grantów – zauważa Rozwadowska.
– Nasza historia to godzenie wielu ról jednocześnie: umiemy działać w kryzysie, co jest bezcenne w okresie tak głębokiej zmiany – dodaje.
Potrzebne są nam nowe wzorce przywództwa: partycypacyjne, pełne dialogu zarządzanie angażuje większą część społeczności i obniża ryzyko konfliktów społecznych. – Dlatego kobiece liderki powinny stać w pierwszym szeregu wniosków o finansowanie, dialogu z premierem i Komisją Europejską oraz w procesie wprowadzania innowacji społecznych. Dzięki temu transformacja będzie sprawiedliwa, inkluzywna i trwała – przekonuje.
– Kobiety nie czekają na zmianę, one ją tworzą. Włączenie kobiet w transformację energetyczną to nie gest – to polityczna konieczność – podkreśla Rozwadowska.
Uczestniczki warsztatów pt. Energia kobiet w transformacji regionu zgorzeleckiego, 25.03.2025 r.; fot. Agnieszka Niewola / Stowarzyszenie Zgorzelec Miasto Dialogu
Pod listem podpisały się m.in. przedstawicielki z organizacji takich jak Dolnośląski Kongres Kobiet, Fundacja Boskie Karkonoskie, Rodzice dla Klimatu, Stowarzyszenie IzerRiders, Stowarzyszenie Łódzkie Dziewuchy Dziewuchom, Fundacja Łodzianka, Stowarzyszenie Na Trójstyku, Bolesławieckie Stowarzyszenie Kobiet „In Gremio”, Telewizja Bogatynia, Stowarzyszenie Zgorzeleckie Kobiety, Stowarzyszenie Zgorzelec Miasto Dialogu, Inicjatywa Obywatelska Dziewczyny z Okrzei, Stowarzyszenie Interklub Femina oraz Stowarzyszenie Dom Kołodzieja.
Warto przypomnieć, że w marcu tego roku Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego upublicznił wspólne stanowisko polskich regionów objętych FST dotyczący przyszłości tego mechanizmu.
„Dzięki utworzeniu nowego FST regiony węglowe otrzymały potrzebne i wyjątkowe narzędzie, które pozwala odpowiedzieć na wiele wyzwań związanych z transformacją społeczno-gospodarczą i wspiera politykę UE w zakresie dążenia do neutralności klimatycznej” – brzmi fragment stanowiska. Wyrażono w nim pełną gotowość do wsparcia europejskich instytucji w wypracowaniu rozwiązań umożliwiających efektywną kontynuację FST po 2027 r.