Ochrona klimatu, a co za tym idzie – konieczność szeroko rozumianej transformacji, determinuje nie tylko bezpieczeństwo w rozumieniu dostaw energii oraz dostępu do jakościowej żywności. Dziś to kwestia dużo szersza, decydująca także o bezpieczeństwie narodowym kraju.
Koalicja Klimatyczna opublikowała raport pt. „Wpływ zmiany klimatu na bezpieczeństwo narodowe Polski”. Wynika z niego, że rząd ma przed sobą nie lada wyzwanie. Autorzy raportu zwrócili uwagę, że polskie władze muszą jak najszybciej zacząć pracę nad przygotowaniem mieszkańców Polski na zagrożenia wynikające ze zmiany klimatu.
Dwutorowe reagowanie
Te działania mają iść w parze z przedsięwzięciami zmniejszającymi emisje gazów cieplarnianych. Zajęcie się jednocześnie jednym i drugim aspektem ma zwiększyć szanse zapewnienia obywatelom dobrej jakości życia. Jak mówią autorzy raportu, Polska musi też uwzględnić kwestie klimatyczne w swojej Strategii Bezpieczeństwa Narodowego.
– Bezpieczeństwo Państwa zależy od tego, czy jego służby są w stanie odpowiednio wcześnie zidentyfikować zagrożenia, jakie przed nim stoją i adekwatnie do nich podjąć działania zapobiegawcze i zwiększające odporność na ryzyko negatywnych oddziaływań – tłumaczy prof. SGGW Zbigniew Karaczun, ekspert Koalicji Klimatycznej i współautor raportu.
Bezpieczeństwo narodowe zwykle kojarzymy z obronnością. Eksperci wskazują, że zapewnienie bezpieczeństwa to nie tylko tak ważna obrona granic. To również dbanie o stabilność fizyczną, psychiczną i ekonomiczną obywateli.
Susze, pożary, powodzie, fale upałów i nasilenie ekstremalnych zjawisk pogodowych to skutki zmian klimatu, które realnie zagrażają naszemu życiu, zdrowiu oraz dobrostanowi. Według danych Polskiego Instytutu Ekonomicznego (PIE), wszystkie fale upałów Polsce w latach 2010–2019 spowodowały śmierć około 6 tys. osób. W tym okresie w naszym kraju przeciętnie o 577 osób w wieku powyżej 60 roku życia więcej, niż umarłoby, gdyby fale upałów nie występowały.
Nowe choroby, gorszy dostęp do żywności i przerwy w dostawie energii
Raport wskazuje na ważne, ale rzadziej podnoszone, zagrożenia związane z kryzysem klimatycznym. Są to między innymi:
- wzrost zachorowań na choroby przenoszone przez kleszcze oraz pojawienie się wirusów wcześniej w Polsce nieobecnych,
- ograniczenie samowystarczalności żywnościowej z powodu susz i nieurodzajów,
- zniszczenia i wyłączenia z użytkowania infrastruktury wrażliwej na skutki zmiany klimatu,
- częstsze wyłączenia elektrowni i przerwy w dostawach prądu,
- ograniczenia w przemieszczaniu się i transporcie towarów,
- spadek produkcji w sektorach energo- i wodochłonnych.
Ekstremalne zjawiska pogodowe generują ogromne koszty. Te w latach 2001-2019 wyniosły w Polsce średnio 6 mld zł rocznie, czyli łącznie 115 miliardów złotych strat bezpośrednich. Co ważne, prognozy Polskiej Izby Ubezpieczeń wskazują na możliwość spadku PKB z powodu zmiany klimatu do 2050 r. o 3-10 proc.
Ekspert Koalicji Klimatycznej zaznacza, że w efekcie wieloletniego lekceważenia zmiany klimatu nasz kraj jest niemal zupełnie nieprzygotowany na jej negatywne skutki.
– Raport jednoznacznie wskazuje, że Polska jest niemal zupełnie bezbronna wobec negatywnych oddziaływań powodowanych przez zmianę klimatu z powodu ich wieloletniego lekceważenia. Nie mamy służb zapobiegających dezinformacji klimatycznej, jesteśmy słabo przygotowani na skutki katastrof naturalnych czy zagrożenia zdrowotne wywołane zmianą klimatu, nie podejmujemy działań, aby zapobiec utracie bezpieczeństwa żywnościowego. Mamy nadzieję, że raport stanie się dla polskich władz dzwonkiem alarmowym i obudzi ich z letargu – dodaje prof. Karaczun.
NATO już dostrzega tego typu zagrożenia, czego dowodem jest przyjęcie w 2021 roku Agendy Sojuszu w sprawie zmian klimatu i bezpieczeństwa. Polska, jako członek NATO, nie powinna dłużej pozostawać w tyle.
Źródło: Raport Koalicji Klimatycznej
„Dziel i rządź”, czyli klimat jako czuły punkt
Kolejnym wątkiem jest fakt, że kwestie klimatyczne stały się narzędziem w trwającej wojnie hybrydowej. Rosja, jak zauważa Koalicja, aktywnie wykorzystuje dezinformację klimatyczną, żeby podważać zaufanie obywateli do władz. Tym samym łatwo sieje niezgodę, co skutkuje destabilizacją państw i osłabieniem ich pozycji na arenie międzynarodowej. Brak uwzględnienia zagrożeń klimatycznych w polskiej Strategii Bezpieczeństwa Narodowego utrudnia walkę z atakami tego typu. Dezinformacja wciąż jest w świetnej formie. Tracimy na tym wszyscy.
– Zjawisko dezinformacji klimatycznej nie jest marginalnym problemem, lecz strategicznym zagrożeniem dla państwowego bezpieczeństwa, szczególnie w kontekście rosnącej polaryzacji społecznej – mówi Anna Siewiorek, Senior Campaign Lead, Fundacja Climate&Strategy, współautorka raportu.
Manipulowanie informacjami i danymi o kryzysie klimatycznym, przede wszystkim w mediach społecznościowych, jej zdaniem znacząco wpływa na spowolnienie wdrażania polityk mających ograniczyć emisje i wspierać dostosowanie do skutków zmiany klimatu.
Twórcy raportu sformułowali konkretne rekomendacje dla rządu. Zalecenia dotyczą:
- funkcjonowania państwa i jego instytucji w kontekście zmian klimatycznych,
- zwalczania dezinformacji klimatycznej,
- wzmocnienia bezpieczeństwa: zdrowotnego, energetycznego, żywnościowego, przemysłowego, transportowego i środowiskowego.
Jest pomijany, a ma wpływ na wszystko
– Jako Koalicja Klimatyczna zajęliśmy się oceną wpływu zmiany klimatu na bezpieczeństwo narodowe, ponieważ jest to aspekt zbyt często pomijany w debacie publicznej toczącej się wokół przyjmowania i wdrażania polityk klimatycznych – tłumaczy mówi Urszula Stefanowicz, z Polskiego Klubu Ekologicznego Okręgu Mazowieckiego, ekspertka Koalicji Klimatycznej.
Zaleca szybkie podjęcie działań poprawiających odporność kraju na zmiany klimatu. Zaczyna od zwiększania ilości zieleni w miastach, ochronę i rozwój błękitno-zielonej infrastruktury, co ma pomóc zapewnić mieszkańcom ochłodę podczas upałów oraz lepiej zagospodarowywać wodą z ulewnych deszczy.
– Inne są bardziej złożone, jak przygotowanie sektora ochrony zdrowia – zapewnienie lekarzom szkolenia w zakresie nowych chorób, czy szpitalom chłodzenia w czasie upałów. Najlepsze są działania jednocześnie łagodzące nasz wpływ na klimat i dostosowujące gospodarkę do już zachodzących zmian, takie jak poprawa efektywności energetycznej budynków czy rozwój kolei. Mamy już potrzebne rozwiązania. Wystarczy przestać chować głowy w piasek i zabrać się do pracy – nawołuje Stefanowicz.
70 proc. Polaków martwi się o przyszłość w dobie zmian klimatu
Raport Koalicji Klimatycznej jest szczególnie interesujący w kontekście międzynarodowego badania klimatycznego realizowanego przez Fundację E.ON przy współpracy z Instytutem Civey. Z tegorocznego opracowania wynika, że Europejczycy nadal popierają działania na rzecz klimatu i transformacji energetycznej. Coraz wyraźniej oczekują jednak konkretnych rezultatów polityki prowadzonej w tych obszarach. To już trzecia edycja sondażu prowadzonego w dziewięciu krajach europejskich – w tym w Polsce.
– Europejczycy są zaangażowani w transformację energetyczną. Oczekują jednak przejrzystych i odpowiednio zaplanowanych działań, uczciwości społecznej i wymiernych efektów. Bez powszechnego zaufania do europejskiej polityki klimatycznej nie uda się przeprowadzić transformacji energetycznej – podkreśla Stephan Muschick, prezes Fundacji E.ON w Niemczech.
Opinie naszych rodaków wskazują, że Polska chce współtworzyć zmiany. Podczas gdy Szwecja czy Dania wciąż postrzegane są jako klimatyczne wzorce dla Europy, w naszym kraju coraz silniejsze staje się poczucie własnej sprawczości. W tym roku aż o 34 pkt. proc. wzrosła liczba Polaków przekonanych, że ich państwo jest liderem transformacji energetycznej.
Co niespodziewane, wśród badanych Polaków aż 60 proc. popiera wprowadzenie opłaty za emisję CO₂. Jednocześnie aż 75 proc. respondentów opowiada się za regulacją cen energii. Oczekują przy tym, że polityka klimatyczna będzie równoważona odpowiednimi mechanizmami osłonowymi. Przy tym aż 54 proc. respondentów z Polski opowiada się za wycofaniem z międzynarodowych porozumień klimatycznych. Jest to najwyższy wynik w Europie. Jednocześnie badani oczekują, że to ich rząd podejmie bardziej zdecydowane działania w tym zakresie.
Badanie Fundacji E.ON wskazuje, że respondenci z Europy potwierdzili obawy związane z postępującymi zmianami klimatycznymi. Ponad 70 proc. ankietowanych uważa, że będą one miały istotny wpływ na warunki życia kolejnych pokoleń.