System kaucyjny miał funkcjonować od stycznia 2025 r., teraz mówi się o jego przesunięciu na październik. – Rozczarowująca jest decyzja premiera. Te dodatkowe 10 miesięcy to krzywda dla środowiska, zdrowia ludzi, gospodarki, ale też operatorów, producentów i sieci, deklarujących swą gotowość na początek przyszłego roku – wylicza Joanna Kądziołka, prezeska Polskiego Stowarzyszenia Zero Waste.
System kaucyjny sprawia, że odpad opakowaniowy staje się cennym surowcem. W Polsce ma on objąć: butelki jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych do 3 litrów, puszki metalowe do 1 litra oraz zwrotne szklane butelki do 1,5 litra. Kupując napój do jego ceny dopłaci się kaucję, którą konsument odzyska po oddaniu zużytego opakowania – co ważne – w dowolnym punkcie zbiórki na terenie kraju i bez konieczności okazywania paragonu.
Sieci handlowe testują system kaucyjny
Sieć Carrefour przetestowała system kaucyjny. W lutym ubiegłego roku na Śląsku oraz w stolicy ruszył pilotaż. Konsumenci mieli możliwość oddać butelki i puszki do specjalnego automatu otrzymując za to kupon do wykorzystania na zakupy w danym sklepie. Wykorzystują je na artykuły pierwszej potrzeby. 1 sztuka oddanego opakowania to 5 groszy na bonie. Przy okazji testowania automaty służyły jako dobry punkt zaczepienia do edukacji ekologicznej najmłodszych. Spotkały się z dobrym przyjęciem. Ile to kosztuje? Ceny takich maszyn zaczyna się od 300 tys. zł a kończą na 2 mln zł. Zdaniem sieci, o wyborze klienta zawsze decyduje dogodność i komfort lokalizacji takiego automatu.
– Pilotaż prowadzony przez sieć Carrefour to świetny przykład edukacji konsumentów w praktyce oraz dbałości o to, by wejście systemu kaucyjnego w Polsce było jak najbardziej komfortowe dla wszystkich uczestników tego rynku. Kaucja, którą popiera 90 proc. Polaków nie jest dla nich nowością, gdyż wielokrotnie słyszę o tym, iż mieli oni okazję sprawdzić jej działanie w kilkunastu krajach Europy.
Wokół systemu kaucyjnego narosło sporo mitów. Ponadto, jak każde przedsięwzięcie, jego wprowadzenie wiąże się z kosztami oraz wyzwaniami. Nie oznacza to, że zbiórkę można prowadzić jedynie przy wykorzystaniu kosztownych maszyn. – Zbiórka może odbywać się w automatach, jak i w sposób manualny, przy kasie. W ustawie określono, jaki rodzaj opakowań będzie w systemie i za jaką kwotę – mówi Kądziołka i przypomina, że o tym wszystkim trzeba powiedzieć ludziom kilka miesięcy przed wejściem w życie systemu kaucyjnego.
W krajach bałtyckich, jak tłumaczy prezeska PSZW, kampanie edukacyjne uruchamiano nawet z rocznym wyprzedzeniem. Takie działanie z pewnością przyczyniło się do wzrostu poparcia dla kaucji po wielu miesiącach od jej wprowadzenia. Wtedy przekroczyło ono 90%.
350 mln zł za brak recyklingu
Nieco inne zdanie ma Jacek Werder, niezależny analityk rynku gospodarki odpadami. – Co do pomysłu „pilotażowych” butelkomatów zanim zostanie uruchomiony system kaucyjny to osobiście jestem sceptyczny. Np. żabka swego czasu wprowadziła w wybranych lokalizacjach. Ten ich system działa słabo i nie jest rozwijany. Ale to moja subiektywna ocena – zaznacza.
Przy tym podaje przykład sieci Kaufland. – Tu jest to tak, jak powinno działać. Chociaż dla butelek PET zwrot jest symboliczny (5 groszy) – dodaje Werder, mówiąc o samorządach podejmujących podobne próby.
– Ale to nie działało, bo generowało koszty bez systemu ogólnokrajowego. Najlepiej by było, żeby pomimo przesunięcia wdrożenia systemu przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska (MKiŚ), już teraz samo ministerstwo we współpracy z operatorami systemu, którzy już dostali zgodę, stworzyli wytyczne dla sieci, które chcą zacząć instalować butelkomaty samodzielnie.
– Natomiast co do samego systemu kaucyjnego to jest on oczywiście pilnie potrzebny – zgadza się Werder. Zwróciłbym uwagę przede wszystkim na to, że poziom recyklingu butelek PET wcale nie jest duży. Szacunki mówią o niewiele ponad 50% (bo nadal dużo trafia do odpadów zmieszanych). A brak recyklingu PET to między innymi koszty, które ponosi Polska w ramach opłat do UE (Plastic Tax). Szacując zupełnie zgrubnie jeżeli z 250-300 tys. ton butelek PET rocznie do recyklingu nie trafia 100 tys. ton to w ramach Plastic Tax Polska odprowadzi za to do budżetu UE 80 mln Euro (około 350 mln zł).
Polska, jak dodaje analityk, w ramach Plastic Tax w tym roku wpłaci do UE ponad 2,2 mld zł. – To wynik fatalnych poziomów recyklingu odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych.
Koszty systemu kaucyjnego
Przeciwnicy wprowadzenia systemu kaucyjnego obawiają się kosztów oraz odpowiedzialności np. gmin. – Wiele instytucji, w tym MKiŚ, powołuje się na raport Deloitte, który mocno te koszty naciągnął podając 24 mld zł – zauważa Werder.
– Swoją analizę i prezentację na ten temat zrobił Reloop Platform w 2022 r. Na bazie świeżego wtedy doświadczenia Litwy szacowano, że koszt wdrożenia systemu kaucyjnego u nas nie powinien przekroczyć 5 mld zł.
Podobnie sprawa ma się z puszkami i butelkami. – W przypadku puszek co prawda szacuje się, że zbiera się ich ponad 80%, ale ciągle jest pole do poprawy. Z butelkami zwrotnymi po piwie też nie jest najlepiej. W Polsce wracają one do producenta tylko 10 razy. W Niemczech co najmniej 20 razy . Więc jest duże pole do poprawy – podsumowuje Werder.
#CarrefourPolska przyspiesza z pilotażem #systemukaucyjnego w Warszawie! Już teraz płacimy najwyższą w Polsce stawkę za zwracane plastikowe opakowania po napojach – 25 groszy za butelkę PET po wodzie i napojach #MarkiWłasnejCarrefour, wodzie #Muszynianka oraz #Piwniczanka! pic.twitter.com/CtTiRU57Qg
— CarrefourPolska (@CarrefourPolska) November 12, 2024
Co ciekawe, jesienią ogłoszono, że producenci napojów zawiązali spółkę akcyjną KAUCJA.PL – Krajowy System Kaucyjny. Najważniejszym zadaniem spółki ma być zarządzanie procesem zwrotu oraz recyklingu opakowań i odpadów opakowaniowych objętych kaucją. Ponadto ma rozliczać pobieraną kaucję. Spółka deklaruje współpracę z różnorodnymi punktami handlowymi. Mowa zarówno o dużych sieciach handlowych, jak i o mniejszych sklepach, którym spółka ma służyć wsparciem technologicznym i logistycznym w przeprowadzaniu zbiórki zużytych opakowań.
Koalicję akcjonariuszy KAUCJA.PL tworzy 11 spółek: Coca-Cola HBC Polska, Colian, Grupa Maspex, Nałęczów Zdrój, Nestle Polska, Oshee Polska, PepsiCo Polska, Red Bull, Van Pur, Zbyszko Company oraz Żywiec Zdrój. Jest to, jak informuje spółka, pierwszy operator systemu kaucyjnego o tak szerokim akcjonariacie wśród firm napojowych, które „łączą siły na rzecz realizacji celów środowiskowych”. Operator, poza zarządzaniem, ma być odpowiedzialny za osiągnięcie wymaganych poziomów selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych i opakowań. Celem jest osiągnięcie 77% poziomu zbiórki opakowań do końca przyszłego roku oraz 90% do 2029 r.