Chronimy złoża czy raczej szkodzimy społeczeństwu? Fundacja Rozwój TAK -Odkrywki NIE zorganizowała webinar pod tytułem „Ochrona złóż kopalin. Konsekwencje zmiany ustawy Prawo geologiczne i górnicze”. Zmiany w ustawie budzą kontrowersje.
Czego możemy się spodziewać po nowelizacji ustawy? Dotyczy to zarówno samorządów, jak samych Polek i Polaków. Eksperci wskazują m.in. na:
- ograniczenie roli władz samorządowych i lokalnych społeczności,
- ograniczenie prawa własności i spadek wartości nieruchomości,
- uniemożliwienie prywatnych i publicznych inwestycji,
- zahamowanie rozwoju gmin.
Wszystkie powyższe następstwa brzmią bardzo poważnie, a to tylko niektóre konsekwencje szkodliwych zmian w ustawie Prawo geologiczne i górnicze (P.g.g), z jakimi muszą się liczyć regiony położone na złożach strategicznych.
– Najważniejszą konkluzją po webinarze jest ponowne potwierdzenie przez ekspertów (prelegentów), że nowelizacja ustawy P.g.g wdrożona mimo protestów w 2023 r., w żadnym wypadku nie może w obecnym kształcie nadal obowiązywać! Przynosi ona więcej szkody niż pożytku – mówi nam Tomasz Waśniewski, prezes Fundacji RT-ON.
W praktyce potwierdziły się wszystkie obawy i zarzuty, jakie Fundacja miała wcześniej oprotestowując projekt nowelizacji. – Przypomnę, że nasze (tj. organizacji pozarządowych) argumenty przyjął w 2023 r. Senat RP odrzucając w całości projekt nowelizacji ustawy P.g.g. Bezskutecznie, bo ustawę przyjął Sejm poprzedniej kadencji – dodaje Waśniewski.
W szczególnie trudnej sytuacji w związku z „ochroną złóż kopalin” są społeczności bardzo znaczących w skali kraju obszarów, na których występują złoża węgla brunatnego. – Gminy są narażone na zablokowanie rozwoju na wiele lat, bez względu na to, czy złoża węgla będą rzeczywiście kiedykolwiek eksploatowane. Choćby ze względów ekonomicznych, społecznych, uwarunkowań hydrogeolicznych, rozwoju technologii czy w związku polityką klimatyczną państwa.
Na czym polegają przepisy i co należy w nich zmienić?
O tym opowiedział mec. Sebastian Czwojda podczas prezentacji pt. „Przegląd postępowań uzgodnieniowych decyzji o warunkach zabudowy Ministerstwa Klimatu i Środowiska”.
Według inicjatorów tej ustawy miało to dotyczyć jedynie złóż strategicznych. To z kolei miało skutkować uwolnieniem złóż nieuznanych wcześniej za strategiczne.
Zwrócił uwagę na obowiązujący wg nowelizacji ustawy zapis: „Udokumentowane złoża kopalin, wody podziemne, kompleksy podziemnego składowania dwutlenku węgla… – podlegają ochronie w procesie planowania i zagospodarowania przestrzennego, na zasadach określonych w ustawie i w przepisach ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2023 r. poz. 977, z późn. zm.), w celu zabezpieczenia możliwości ich eksploatacji lub wykorzystania.”
To wprost zmusza gminy poprzez tzw. ujawnienie złóż (np. węgla brunatnego) w studium zagospodarowania przestrzennego i miejscowym planie zagospodarowania do wprowadzenia zabezpieczenia możliwości eksploatacji tych złóż. Co ważne, w praktyce oznacza faktyczny zakaz zabudowy.
Zakaz blokuje możliwości rozwoju gmin położonych nad złożami na wiele lat. Nie ma przy tym uwzględnienia, czy rzeczywiście kiedykolwiek będą one eksploatowane To nieodłącznie wiąże się z sytuacją ekonomiczną, uwarunkowaniami geologicznymi czy polityką klimatyczną państwa.
Mecenas przedstawił również przykłady postępowań o warunkach zabudowy na linii samorządy – Ministerstwo Klimatu i Środowiska. Omówił przy tym argumenty Ministerstwa stanowiące o odmowie. Te argumenty są jednak w postępowaniach odwoławczych często skutecznie obalane. Ministerstwo wówczas zmienia decyzje i zezwala na inwestycje. Prowadzi to do licznych absurdów. Na tym samym złożu bowiem jedne inwestycje są akceptowane a inne nie. Urzędnicy, odmawiając decyzji, zakładają w przypadku złóż węgla brunatnego, że jedyną metodą ich eksploatacji jest metoda odkrywkowa, a sam węgiel jest jednym z najważniejszych surowców energetycznych.
Co pojawia się jako uzasadnienie do odmowy? Argument konieczności ochrony złóż przed zagospodarowaniem w sposób wykluczający eksploatację w przyszłości. – Trudno w ogóle powiązać to postępowanie z taką sytuacją, dlatego że postanowienie dotyczy niewielkiej działki, często na granicy takiego złoża. Często w miejscowości, która już jest zabudowana i dołożenie takiego złoża, jednej inwestycji, w zasadzie nie zmienia sytuacji czy nawet wartości – wyjaśniono podczas webnarium.
Gminy bronią się za to argumentem, że dane złoże węgla „nie jest przeznaczone do eksploatacji (brak jest jakichkolwiek powszechnie dostępnych danych wskazujących termin ewentualnej przyszłej eksploatacji złoża), a uwarunkowania hydrologiczne, społeczne, ekonomiczne oraz rozwój technologii energetycznej są niekorzystne dla możliwości ewentualnej eksploatacji złoża”.
Strona społeczna zgłasza uwagi
Mec. Miłosz Jakubowski z Fundacji Frank Bold w prezentacji pt. „Prawo geologiczne i górnicze do zmiany? Omówienie postulatów strony społecznej” przedstawił głosy społeczeństwa, w tym Fundacji RT-ON, odnośnie koniecznych zmian w ustawie Prawo geologiczne i górnicze. Wśród najważniejszych z nich znajduje się np. rozróżnienie ochrony złóż strategicznych i ochrony innych złóż kopalin, które nie zostały uznane za strategiczne.
W aktualnym stanie prawnym ustanawia się ochronę złóż kopalin rozumianą jako zabezpieczenie możliwości ich eksploatacji w przyszłości, w stosunku do wszystkich udokumentowanych złóż kopalin.
Ochrona ta obejmuje w szczególności konieczność uzgadniania:
- planu ogólnego,
- planu miejscowego,
- decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego
- decyzji o warunkach zabudowy z ministrem właściwym do spraw środowiska w przypadku wszystkich udokumentowanych złóż kopalin objętych własnością górniczą Skarbu Państwa.
Co to oznacza z praktycznego punktu widzenia? Nic innego niż fakt, że również w przypadku złóż, które nie zostały uznane za strategiczne, władze planistyczne gmin oraz prawa właścicieli nieruchomości mogą podlegać bardzo zaawansowanym ograniczeniom. Dotyczy to nawet złóż, których eksploatacja nie jest uzasadniona lub planowana. Rozwiązanie to należy uznać za sprzeczne z zasadą proporcjonalności.
Czego jeszcze oczekuje społeczeństwo?
Ponadto strona społeczna domaga się przyznania statusu strony postępowania o uznanie złoża kopaliny za strategiczne właścicielom i użytkownikom wieczystym nieruchomości, w granicach których planowane jest wprowadzenie zakazów lub ograniczeń w zakresie zagospodarowania.
Zwykli obywatele żądają także precyzyjnych przesłanek uzasadniających uznanie złoża za strategiczne oraz wzmocnienie udziału gminy w postępowaniu o uznanie złoża kopaliny za strategiczne. Konieczne jest precyzyjne określenie elementów decyzji o uznaniu złoża za strategiczne wraz z katalogiem zakazów lub ograniczeń w zagospodarowaniu nieruchomości.
Termin obowiązywania decyzji, prawo do odszkodowań, rekompensaty dla gmin
Domagać należy się zatem wprowadzenia terminu obowiązywania decyzji o uznaniu złoża za strategiczne. Niezbędne jest też przyznanie prawa do odszkodowania właścicielom nieruchomości, w obrębie których decyzja o uznaniu złoża za strategiczne wprowadziła zakazy lub ograniczenia zagospodarowania a także wprowadzenie rekompensat dla gmin, na obszarze których decyzja o uznaniu złoża za strategiczne wprowadza zakazy lub ograniczenia w zagospodarowaniu nieruchomości.
Waśniewski apeluje: – Jako organizacje pozarządowe wraz z samorządami i ekspertami przygotowaliśmy szereg postulatów zmian, które wkrótce prześlemy do Głównego Geologa Kraju. Liczymy, że presja społeczeństwa obywatelskiego zapobiegnie utrzymaniu wygodnego dla lobby górniczego statusu quo i nie zabetonuje na lata przepisów prawa tak drastycznie naruszających m.in. konstytucyjne prawa własności właścicieli nieruchomości.
Powyższe postulaty wraz z obszernym uzasadnieniem zostaną wkrótce przekazane na ręce Głównego Geologa Kraju, Wiceministra Klimatu i Środowiska Krzysztofa Galosa. Postulaty zostały już w większości sformułowane przez organizacje pozarządowe oraz samorządy podczas kwietniowego spotkania w Ministerstwie.
🎯 Zapraszamy na WEBINARIUM:
OCHRONA ZŁÓŻ KOPALIN
26 września (czwartek), godz. 17:00 (online)
👉 Link do spotkania:https://t.co/Ozj6f0y0i5#prawogeologiczne #prawogórnicze pic.twitter.com/34i0qOiad0
— FundacjaRTON (@FundacjaRTON) September 25, 2024